Kısaltmalar Sözlüğü, yıllar süren bir derleme çalışması sonucu hazırlandı. İlk olarak İTÜ kitap yazım kampanyası olarak yazımına başlandı. Süresi içinde yetişmediği için vazgeçildi. İlk baskısı 2015 yılında Publitory internet sitesinde yayınlandı. Genişletilmiş ikinci baskısı Türk Dil Kurumuna kitap olarak basılması için sunuldu, önce basımı onaylandı, sonra bazı sebeplerle basımından vazgeçildi.
Günlük gazetelerde, dergilerde, kitaplarda, ansiklopedilerde hatta çarşı pazarda dükkânlar üzerinde yüzlerce kısaltma görebiliriz. Bazen basında bunların açılımları yanında yay içinde kısaltması verilir, yazı içinde tekrar geçtiği yerlerde kısaltması yazılarak tasarruf sağlanır. Çoğu zaman bunların açılımları verilmez, ne anlama geldiği de çözülemez.
Kısaltmalar, ticari şirketlerde çok önemlidir, bazılarında marka değerine sahiptir, Arçelik, Avea, Turkcell, Türk Telekom, ECA, LASSA, PTT, TRT gibi. Önemli kurumların, markaların, siyasi partilerin, üniversitelerin, askerî kuruluşların, Birleşmiş Milletler BM, Nort Atlantic Treaty Organization Kuzey Atlantik Paktı Örgütü NATO, Avrupa Birliği AB gibi kuruluşların kısaltması vardır. Borsa, lojistik, denizcilik, ticaret, ulaşım gibi faaliyet alanlarında; tıp, kimya, matematik, fizik gibi bilim dallarında çok sayıda kısaltmaya yer verilir. Yani kısaltmalar hayatımızın ve kültürümüzün bir parçası durumundadır.
Çağımızda iletişim araçlarındaki gelişmeler hızlı iletişimi de beraberinde getirdi. Hızlı iletişim hayatı insanları ister istemez dilde, yazıda daha fazla tasarrufa zorladı. Bunun sonucu olarak da her gün yüzlerce kısaltma üretildi ve üretiliyor. Buna paralel olarak da dildeki kısaltmalar, eskiden beri kullanılmakla beraber, günümüzde hızla artdı. Gerek zaman gerekse yerden tasarruf amacıyla, kısaltmalara çok sık başvurulmaya başlandı. Yani “en az çaba” kuralına uygun olarak dilde simgelere gidildi. Bu simgeler gerek yazılı basında gerek internet ortamında hızla yayıldı. Hatta internet ortamında kelimelerdeki ünlüler yazımda tamamen terk edilerek kısaltma yolu tercih edilmeye başlandı.
Bu yüzden kısaltma yapılırken iletişimi sağlayabilen, karışıklığı önleyen en kısa şekil tercih edilmelidir. Hele hiçbir katkı sağlamayan nokta gibi gereksiz bir ayrıntı kısaltmalarda yer almamalıdır.
Bu simgeleşme, gelişigüzel ve her isteyenin istediğini yapabileceği anlamına gelmemelidir. Ama Türkiye’de kısaltmalar alanında biraz boşluk olduğu, zaman zaman birliğin bozulduğu görülmektedir: “bakınız” bak., bk., bkz., bknz.; “numara” no., nu.; “avukat” Av., Avk.; “asker” As., Ask.; “uzman” uz., uzm.; “eğitim” eğ., eğit., eğt.; “elektrik” elek., elekt., elk.; “Farsça” F., Fa., Far., Fas.; “Türkiye Radyo Televizyon Üst Kurulu” RTÜK, RÜTÜK, RETÜK, RTK gibi, bir ad için birden çok kısaltmaya rastlanabiliyor. Bu alanda sınırlı sayıda çalışma mevcuttur ve henüz bir disiplin, bir birlik bulunmamaktadır. Hâlbuki tıpkı kelimelerde olduğu gibi kısaltmaların yazımlarında da birlik olması gerekir.
Dilde yapılan anlamsız değişiklikler iletişimi ortadan kaldırır. Her dilin kendine özgü bir anlatım biçimi ve kuralları vardır. Bunlar kültürdeki değişmelere göre şekillenirler. Ancak kültür bunu gerektiriyorsa dilde de değişim olabilir. Dilde bir de “değişmezlik” kuralı vardır. Kültürde bir değişim yoksa dil ifade biçimini korur ve değişmelere karşı direnir. Herkes istediği değişikliği yapamaz. Herkesin “gökyüzü” dediği yerde biri kalkar “mavi boşluk” derse kimse onu anlamaz. Yaygın olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) kısaltması yerine TÜC, TÜCU gibi kısaltmalar veya yukarıdaki örneklerdeki gibi bir ad için birden çok kısaltma kullanılması iletişimi güçleştirir, anlaşmayı ortadan kaldırır.
Bu çalışmada sadece var olan kısaltmalar derlendi, yeni kısaltma üretme yoluna gidilmedi. Ancak var olan kısaltmalar arasında bağ kurulmaya çalışıldı. Az kullanılan kısaltmalardan yaygın olana ve tercih edilmesi gereken kısaltmaya bk. ile gönderme yapıldı. Yaygın olan kısaltmanın başka şekillerinin de olduğunu belirtmek için krş. ile az kullanılanlara gönderme yapıldı. Aynı bağ Türkçesi olan yabancı kısaltmalar ile Türkçeleri arasında da kurulmaya çalışıldı. Yabancı dildeki kısaltmadan bk. ile Türkçesine, yabancı kısaltmadan Türkçesine krş ile gönderme yapıldı. Yabancı dillerden alınan kısaltmaların kendi dillerindeki açılımları verildi. Ayraç içinde Türkçeye tercümesi yazıldı.
Kısaltmalar sözlüğü iki bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde 36 bin kadar kısaltma, açılımları, anlam ve açıklamaları yer aldı. İkinci bölümde birinci bölümde yer alan kısaltmaların açılımları abc sırası ile yazıldı. Bu bölümde 35 bin kadar açılıma yer verildi. Açalım veya başındaki kelime arama motoruna yazıldığı zaman da kısaltmaya ulaşılabilmektedir Yeni kısaltmalar eklenmeye devam edilecektir.
Uzunca bir zaman alan ve yoğun bir emek mahsulü olan bu sözlükte bütün gayretimize rağmen birçok eksiğin bulunması kaçınılmazdır. Eksik ve kusurların giderilmesi için katkı vereceklere şimdiden teşekkür ederim.
Hastalığına rağmen hazırlanması sırasında tahammül gösteren, sözlüğü baştan sona okuyup tashih eden, katkılarda bulunan ve 2017 yılında vefat eden eşim Servet’i rahmetle yâd ederim. Yine tashihlerde özellikle İngilizce metinlerde yardımcı olan kızım gıda mühendisi Hürrem Öztürk’e teşekkür ederim.
Kısaltmalar Sözlüğü, Türk Dil Kurumu sürecinde Hocam Prof. Dr. Hamza Zülfikar ve Doç. Dr. Faysal Okan Atasoy tarafından incelenmiştir. Bazı düzeltmelerle yönlendirmelerde bulunan her iki bilim adamına da teşekkürü bir borç bilirim.