Kısaltma Tanımı

Kısaltma, dilde tasarruf sağlamak amacıyla bir kelimenin, terimin, metnin veya özel adın, içerdiği harflerden biri veya birkaçı ile daha kısa olarak ifade edilmesi ve simgeleştirilmesidir (Osm. ihtisar, taksir, mukattaat).
Dilimizde, kısaltma terimi yerine daha önceleri başka terimler de kullanılmıştır: icmal (özet, hülasa), taksir (kısaltma, eksik bırakma), ihsar (kısaltma, fazlalıkları atma), ihsarat (ihsar kelimesinin çoğulu, kısaltmalar), ihtisar (kısaltma, sözü kısa kesme), mukattaat (kesilmiş şeyler, her biri bir kelimeye karşılık gelen harfler, eksik parçalar), menkut (yontulmuş, kesilmiş, kısaltılmış).
İngilizce kısaltma terimi için abbreviation (kısaltılmış sözcük veya sözcük öbeği: TDK, İng., cad. gibi) ve acronim (kısa kelime, kısaltmalı, eksiltili kelime: BOTAŞ, NATO, TÜBİTAK gibi) terimler kullanılmıştır.

KISALTMA TANIMI

Kısaltma, dilde tasarruf saÄŸlamak amacıyla bir kelimenin, terimin, metnin veya özel adın, içerdiÄŸi harflerden biri veya birkaçı ile daha kısa olarak ifade edilmesi ve simgeleÅŸtirilmesidir (Osm. ihtisar, taksir, mukattaat).

Dilimizde, kısaltma terimi yerine daha önceleri baÅŸka terimler de kullanılmıştır: icmal (özet, hülasa), taksir (kısaltma, eksik bırakma), ihsar (kısaltma, fazlalıkları atma), ihsarat (ihsar kelimesinin çoÄŸulu, kısaltmalar), ihtisar (kısaltma, sözü kısa kesme), mukattaat (kesilmiÅŸ ÅŸeyler, her biri bir kelimeye karşılık gelen harfler, eksik parçalar), menkut (yontulmuÅŸ, kesilmiÅŸ, kısaltılmış). 

Ä°ngilizce kısaltma terimi için abbreviation (kısaltılmış sözcük veya sözcük öbeÄŸi: TDK, Ä°ng., cad. gibi) ve acronim (kısa kelime, kısaltmalı, eksiltili kelime: BOTAÅž, NATO, TÜBÄ°TAK gibi) terimler kullanılmıştır.

KISALTMA KURALLARI

Kısaltmalar için de bazı standartlar ve kurallar vardır. Kısaltmalar tıpkı kelimeler gibi dilin ortak söz varlıklarıdır. Herkes tarafından aynı ÅŸekilde kullanılmalıdır. Bazı kısaltmalar zamanla deÄŸiÅŸmez yapı kazanır ve bir kelime durumuna geçer. Dolayısıyla bunları bir kelime yapma yolu olarak da deÄŸerlendirebiliriz. Toplumun ortak malı olan kısaltmalar bir anlaÅŸma vasıtası olur. Toplum fertlerinin ortak katılımı olmayan kısaltmalar anlaÅŸma görevini yerine getiremez. Böyle durumlarda kısaltmanın her geçtiÄŸi yerde açılımını vermek mecburiyeti ortaya çıkar. Bu da kısaltmanın ruhuna aykırıdır.

Kısaltmalarla İlgili Kurallar Şunlardır:

Türk Dil Kurumu aÄŸ sayfasındaki Yazım Kılavuzu’nda “Kısaltmalar” baÅŸlığı altında kısaltma kuralları verilmiÅŸtir:

1. “KuruluÅŸ, ülke, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları her kelimenin ilk harfinin büyük olarak yazılmasıyla yapılır: TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi), TDK (Türk Dil Kurumu), ABD Amerika BirleÅŸik Devletleri); KB (Kutadgu Bilig); TD (Türk Dili), TK (Türk Kültürü), TDED (Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi); B (batı), D (doÄŸu), G (güney), K (kuzey); GB (güneybatı), GD (güneydoÄŸu), KB (kuzeybatı), KD (kuzeydoÄŸu) vb.

Ancak bazen kelimelerin, özellikle son kelimenin birkaç harfinin kısaltmaya alındığı da görülür. Bazen de aradaki kelimelerden hiç harf alınmadığı olur. Bu tür kısaltmalarda, kısaltmanın akılda kalabilmesi için yeni bir kelime oluÅŸturma amacı güdülür: BOTAÅž (Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Åžirketi), Ä°LESAM (Ä°lim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek BirliÄŸi), TÖMER (Türkçe ÖÄŸretim Merkezi) vb.

GelenekleÅŸmiÅŸ olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.

2. Ölçü birimlerinin uluslararası kısaltmaları kullanılır: m (metre), mm (milimetre), cm (santimetre), km (kilometre), g (gram), kg (kilogram), l (litre), hl (hektolitre), mg (miligram), m² (metrekare), cm² (santimetrekare) vb.

3. KuruluÅŸ, kitap, dergi ve yön adlarıyla ölçülerin dışında kalan kelime veya kelime gruplarının kısaltılmasında, ilk harfle birlikte kelimeyi oluÅŸturan temel harfler dikkate alınır. Kısaltılan kelime veya kelime grubu; özel ad, unvan veya rütbe ise ilk harf büyük; cins isim ise ilk harf küçük olur: Alm. (Almanca), Ä°ng. (Ä°ngilizce), Kocatepe Mah. (Kocatepe Mahallesi), Güniz Sok. (Güniz Sokağı), Prof. (Profesör), Dr. (Doktor), Av. (Avukat), Alb. (Albay), Gen. (General); sf. (sıfat), haz. (hazırlayan), çev. (çeviren), ed. (edebiyat), fiz. (fizik), kim. (kimya) vb.

Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuÅŸu esas alınır: cm’yi, kg’dan, mm’den, kr.un. Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde ise kısaltmanın son harfinin okunuÅŸu esas alınır: BDT’ye, TDK’den, THY’de, TRT’den, TL’nin vb. Ancak kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuÅŸu esas alınır: ASELSAN’da, BOTAÅž’ın, NATO’dan, UNESCO’ya vb.

UYARI: Numara sözünün kısaltması da kelime gibi okunduÄŸundan getirilecek olan ek okunuÅŸa göre getirilecektir: No.lu, No.suz.

Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs iÅŸaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs iÅŸaretinden sonra, kelimenin veya üs iÅŸaretinin okunuÅŸuna uygun olarak yazılır vb.leri, Alm.dan, Ä°ng.yi; cm³e (santimetreküpe), m²ye (metrekareye), 64ten (altı üssü dörtten) vb.

Sert ünsüzle biten kısaltmalar, ek aldıkları zaman okunuÅŸta sert ses yumuÅŸatılmaz: AGÄ°K’in (AGÄ°Äž’in deÄŸil), CMUK’un (CMUÄž’un deÄŸil), RTÜK’e (RTÜÄž’e deÄŸil), TÜBÄ°TAK’ın (TÜBÄ°TAÄž’ın deÄŸil) vb.
Ancak birlik kelimesiyle yapılan kısaltmalarda söyleyiÅŸte k’nin yu-muÅŸatılması normaldir: ÇUKOBÄ°RLÄ°K’e (söyleniÅŸi ÇUKOBÄ°RLÄ°ÄžE), FÄ°SKOBÄ°RLÄ°K’in (söyleniÅŸi FÄ°SKOBÄ°RLİĞİN) vb.

4. Elementlerin simgeleri, uluslararası biçimleriyle kullanılır: C (karbon), Ca (kalsiyum), Fe (demir) vb.
Ekler elementlerin simgelerine deÄŸil adlarına getirilir: Au’ya deÄŸil altına, Fe’ye deÄŸil demire vb.” (TDK, 2017).

5.  Yazım Kılavuzunda Bulunmayan Yeni Kısaltmalar için Öneriler 

5.1. Bir iki heceli kelimeler kısaltılırken kelimenin ilk harfi alınarak kısaltılabilir: a. ad, B batı, D doÄŸu, C cilt, S sayı, s. sayfa, t. ton gibi.  

5.2. Ä°kiden çok heceli kelimeler kısaltılırken kelimenin ilk üç harfi alınarak kısaltılabilir:  Mah. Mahalle, Ä°ng. Ä°ngilizce, Ank. Ankara, ant. antropoloji, Ä°st. Ä°stanbul, krÅŸ. karşılaÅŸtırınız, mat. matematik, mim. mimarlık, tem. temmuz gibi. Bu türün ed. edebiyat, editör, vs. vesaire gibi aykırı örnekleri de var, iki harf yeterli olmuÅŸtur. Bu tür kimi kelimelerde ünsüz sayısı azsa sadece ünsüzler alınarak da kısaltma yapılabilir: amr. amir, amiri, çvÅŸ. çavuÅŸ, hv. hava, MrÅŸl. MareÅŸal, PÅŸ. PaÅŸa, ÅŸb. ÅŸube gibi. 

5.3. BirleÅŸik kelimeler, birinci kelimenin başındaki  ilk üç harf ve ikinci kelimenin ilk harfi ile kısaltılabilir. Birinci kelime üç harften az ise tamamı alınabilir.  Ayrı yazılan bu birleÅŸik kelimelerin kısaltması Yazım Kılavuzu’nda ayrı yazılıp her kısaltmadan sonra bir nokta konmuÅŸtur. Bu yazımı güçleÅŸtirir ve kargaÅŸa doÄŸurur. Çünkü bunları bitiÅŸik yazanlar (topb., adb.) olduÄŸu gibi (Alpay, 2015: 140), Yazım Kılavuzu’nda db. (dil bilgisi) bitiÅŸik, dil b. (dil bilimi) örneÄŸinde birinci kelime kısaltmadan yazılmıştır. Bunların adb., bitb., dilb., hayb., topb. ÅŸeklinde birleÅŸik yazılıp sonuna nokta konulması daha uygun olur.

Türk Dil Kurumu aÄŸ sitesinde bulunan kimi örnekler, yapılışları farklı olmakla birlikte, birleÅŸik kelimelerin kısaltmaları bitiÅŸik yazılmalıdır görüÅŸüne uygundur: TuÄŸg. TuÄŸgeneral, TuÄŸa. TuÄŸamiral, Tüma. Tümamiral, Tümg. Tümgeneral, Bnb. Binbaşı, Yzb. Yüzbaşı, ÜtÄŸm. ÜsteÄŸmen, ÜçvÅŸ. ÜstçavuÅŸ, Gnkur. Genelkurmay, db. dil bilgisi, doÄŸ. doÄŸum tarihi, öl. ölüm tarihi, Ykr. Yeni kuruÅŸ gibi. 
Yine aynı aÄŸ sitesindeki kimi örneklerde birleÅŸik kelime kısaltmaları ayrı yazılmıştır. dil. b. dil bilimi, ad b. ad bilimi, bit. b. bitki bilimi, hay. b. hayvan bilimi gibi. Yine kısaltma ÅŸekli farklı olan kimi örnekler de ayrı yazılmıştır: Dz. Kuv. Deniz Kuvvetleri, Hv. Kuv. Hava Kuvvetleri, Kur. BÅŸk. Kurmay BaÅŸkanı, Y. Mim. Yüksek Mimar, Y. Müh. Yüksek Mühendis, Yd. Sb. Yedek Subay, Yrd. Doç. Yardımcı Doçent, Hz. öz. hizmete özel gibi.

5.4. Kısaltmalarda büyük ve küçük harf kullanımı da bir kurala baÄŸlanmalıdır. Kısaltılan kelime veya kelime grubu özel ad veya unvan olduÄŸu için büyük harfle baÅŸlıyorsa kısaltma büyük harfle baÅŸlamalı, cins isimse küçük harfle baÅŸlamalıdır: Ar. Arapça, T. Türkçe, ady. adı geçen yayın, biy. biyoloji, bk. bakınız gibi. Türk Dil Kurumu aÄŸ sayfasında bazı cins isimler büyük harfle baÅŸlamıştır: As. asker, askerî, askerlik, A alay, Bl. bölük, Böl. bölüm, B batı, C cilt, D doÄŸu, E eczane, Ecz. eczacı, F fiyat, fiyatı, Hz. öz. hizmete özel gibi. Az sayıda istisnalar olabilir ama bunların çoÄŸalması yazımda birleÅŸik kelimelerin yazımında olduÄŸu gibi karmaÅŸa doÄŸurur.

5.5. Yabancı kısaltmaların varsa Türkçe karşılığı tercih edilmelidir. EÄŸer Türkçesi yoksa aynen alınabilir. Bu tür kısaltmalar yerleÅŸik söyleniÅŸlerine göre ek alırlar CNN (si en en) CNN’e, CNN’i; MR (em ar) MR’ı, MR’a gibi. YerleÅŸik olmayan yabancı kısaltmalar ise Türkçenin kurallarına göre ek almalıdır: LPG’nin, LPG’den gibi. 

5.6. Ölçü birimlerinin uluslararası kısaltmalarında karışıklığı önlemek için bazı kurallar geliÅŸtirilmiÅŸtir. Bunlar küçük harfli olsalar da nokta kullanılmaz m (metre), mm (milimetre), cm (santimetre), km (kilometre), g (gram), kg (kilogram), l (litre), hl (hektolitre), mg (miligram), m² (metrekare), cm² (santimetrekare) gibi.
Bunlardan bazıları birden fazla anlama gelebilmektedir. Karışıklığı önlemek için ölçü gösteren kısaltmaların düz, kütleyi gösterenlerin ise eÄŸik yazılması kabul edilmiÅŸtir m (kütle), m (metre), M (mega, milyon), l (litre), l (uzunluk), g (gram), g (yer çekimi: gravity) gibi. Sayılarla birimleri gösteren kısaltmalar arasına boÅŸluk bırakılmaktadır 2 m, 3 cm, 5 mm, 6 g, 12 kg, 4 t gibi (Atasoy, 2018: 102-103).

5.7. ÇeÅŸitli nedenlerle özel adlar ve soy adları da kısaltılmaktadır. Bu tür kısaltmalar büyük harflerle, noktasız ve bitiÅŸik yazılmalıdır: M Kemal, MK Atatürk, M Ali, ÇaÄŸrı Y, AyÅŸe C, MKA Mustafa Kemal Atatürk gibi.

5.8. Kısaltmalar özel cins, büyük küçük harf durumuna bakılmaksızın noktasız yazılmalıdır. ÇoÄŸu kimse özellikle gençler noktaları zaten terk etti. Kılavuzda T.C. ve T. (Türkçe) için gelenekselleÅŸmiÅŸ ifadesi ile noktalı yazılacağı ifade ediliyor. Noktasız kullanım da yaygınlaşıyor. Belli bir süre sonra noktasız ÅŸekiller gelenek olacaktır. Nitekim kısaltmaların nokta konulmadan yazımı konusunu daha önce dile getirenler de olmuÅŸtur: TDK Ä°mla Kılavuzu (1988), bazı küçük harfli kısaltmalardan sonra nokta konmayabileceÄŸini belirtmiÅŸ ve kimi uluslararası ölçü bilimleri kısalmaları ile sözlük, ansiklopedi ve bilimsel yayınlarda sık kullanılan kısaltmalara ait örnekler vermiÅŸtir:  cm (santimetre),  g (gram), hl (hektolitre), l (litre), m (metre), mm (milimetre); s (sıfat), is (isim), Ar (Arapça), Alm (Almanca), Arn (Arnavutça), Far (Farsça), Fr (Fransızca) Ä°ng (Ä°ngilizce), T (Türkçe) gibi (TDK, 1988: 39-40).
Emine Gürsoy Naskali, “Kısaltmaların hem sayısı hem kullanımı basında olsun gündelik hayatta olsun son on yılda bariz bir ÅŸekilde artmıştır. Belki bu sebeple kısaltmayı oluÅŸturan büyük harflerin arasına bugün artık nokta iÅŸareti konulmayarak ekonomiye gidilmiÅŸtir.” denmiÅŸtir (Gürsoy Naskali, 1995: 77). Efrasiyap Gemalmaz, Türk Standartları Enstitüsü Standart Hazırlama Dairesi BaÅŸkanlığının “Türk Dilinde Kısaltma Kuralları Standart Tasarısı”na yazdığı görüÅŸ yazısının altıncı maddesinde “Türkçede kısaltmaların sonlarına konulan noktalar atılabilir ms.: BÅŸk. > BÅŸk = BaÅŸkan, BaÅŸkanı, BaÅŸkanlığı…vbg.” demiÅŸtir (Gemalmaz, 1979: 3). 

5.9. Kısaltmalardan sonra gelen ekleri ayırmak için kesme iÅŸareti kullanılmamalıdır. Nitekim TDK noktalı ve üst iÅŸaretli kısaltmalardan sonra kesme iÅŸaretlerini kaldırmıştır. Kısaltma ile eki ayırmak için bir boÅŸluk bırakılabilir.

5.10. Kısaltmalar, kelimeler gibi bir anlaÅŸma aracı olduÄŸuna göre olabildiÄŸince üzerinde birlik saÄŸlanmalı ve tutarlı olmalıdır. Faysal Okan Atasoy “Yaygın kısaltmalar için kılavuz kitaplar kaynaklık etmeli, kısaltma kiÅŸinin kendi isteÄŸine göre yapılmamalıdır.” der (Atasoy, 2018: 103).
Dildeki kısaltmalar alanı, bugün bir kiÅŸinin üstesinden gelebileceÄŸi bir iÅŸ olmaktan çoktan çıkmıştır. Kısaltma yapılırken iletiÅŸimi saÄŸlayabilen, karışıklığı önleyen, herkesin anlayabileceÄŸi, en kısa, basit ÅŸekiller, kurallar belirlenmelidir. Bu yüzden TDK Yazım Kılavuzu’nda belirlenen kurallar, yazımda birlik saÄŸlama açısından önemli fakat geliÅŸtirmeye muhtaçtır. 
Türk Dil Kurumunda sözlük kolu gibi bir birim oluÅŸturularak kısaltmaların takibinin yapılması, Türkiye’de çeÅŸitli kurumların yaptıkları kısaltmaların incelenip tutarsızlıkların giderilmesi ve ayrı bir elektronik sözlük olarak sunulması da kanaatimce yerinde olur. 

KISALTMA ÅžEKÄ°LLERÄ°

Kısaltmalar yapıları bakımından üç grupta toplanabilir: 
1.    Kelimelerin ilk harfleriyle yapılanlar,
2.    Kelimelerin ilk, orta veya son harfleri ile yapılanlar,
3.    Harf, hece ve kelime birleÅŸtirmesi yoluyla yapılanlar.

1. Kelimelerin ilk Harfleriyle Yapılanlar 
Bu tür kısaltmalar kelimenin ilk harfi veya ilk birkaç harfi alınarak yapılır. Ä°ngilizce suspension (asma, sonraya bırakma, tatil), truncation (kesme, kesik ÅŸey), curtailment (azaltma, kısaltma) terimleri ile karşılanmıştır (Karaca, 2019: 6).
1.1. Tek Harfli Kısaltmalar 
Kelimenin ilk harfi ile kısaltılan isim, terim gibi kelimelerdir. Genellikle bir iki heceli kısa kelimeler bu yolla kısaltılır.
a ad, A alay, B batı, Bay, C centigrat, C cilt, D doÄŸu, e. edat, G güney, J jandarma, l litre, S sayı, s. sayfa, Åž ÅŸirket, T. Türkçe, t. ton, U uranyum, Ü üniversite, w wat (elektrik güç birimi) gibi. Örneklerde görüldüÄŸü gibi tutarlı bir kural ve birliktelik yok. Büyük küçük harf kullanımı karışık olduÄŸu gibi, birden fazla heceli kelimeler de tek harfle kısaltılmıştır.
1.2. Kelimenin ilk birkaç harfi alınarak yapılanlar (clipping, shortenings)
Bir kelime ve terimin birden çok harfinin atılması, kesme, azaltma genellikle baÅŸtan ilk üç harfinin alınması yoluyla yapılan kısaltmalardır. Bir birlik yoktur.
Mah. Mahalle, Sok. Sokak, Cad. Cadde, Doç. Doçent, Ä°ng. Ä°ngilizce, Ank. Ankara, Ä°st. Ä°stanbul, ant. antropoloji, huk. hukuk, tar. tarih, müs. müsteÅŸar, Tem. temmuz, sav. savcı, rek. reklamcılık, res. resmî, ens. enstitü, Uzm. Uzman, gibi üç harfli olanlar yanında ed. edebiyat, editör, Ä°t. Ä°talyanca, gibi iki harfli; astrol. astroloji, fizy. fizyoloji, geom. geometri, koor. koordinasyon, ekon. ekonomi, Prof. Profesör, telg. telgraf, jeol. jeoloji gibi dört ve daha fazla harfli kısaltmalar da vardır. 
Bu yollo yapılan bazı kısaltmalar dilde tasarruf sağlama amacına uygun değildir. Kelimenin yarı harfleri bazen sadece bir iki harf atılarak yapılmıştır. Bunlar kısaltılmasa daha iyi olur: astrol. astroloji, geom. geometri, ekon. ekonomi, jeol. jeoloji, psikol. psikoloji, telg. telgraf, tlks. teleks, zool. zooloji gibi.
2. Kelimelerin İlk, Orta veya Son Harfleri ile Yapılanlar (contractions)
Kelimenin ilk harf veya harflerinin yanından sonraki hecelerinden harfler alınarak oluÅŸturulan kısaltmalardır. Kelimenin bütününü çaÄŸrıştırdığı için Türkçede pek çok kısaltma bu yolla yapılmaktadır. Ama bazen bir kelime için birden fazla kısaltma ortaya çıktığı da olmaktadır: bk., bkz., bknz. bakınız; hz., hzl. hazırlayan; der., derl., drl. derleyen; hs., hst. hastane; Ä°z., Ä°zm., Ä°zr. Ä°zmir; MrÅŸ., MrÅŸl., Mrl. MareÅŸal.
2.1. Kelime başından ve ortasından harf alınarak yapılan kısaltmalar: sf. sıfat, bk. bakınız, bl. biliÅŸim, Bl. bölük, dk. dakika, drl. derleyen, Hz. Hazret, hizmet, Md. Müdür, müdürlük, snt. santral, snd. sendika, TV televizyon, krÅŸ. karşılaÅŸtırınız, TÄŸm. TeÄŸmen, Okt. Okutman, ACIBD Acıbadem SaÄŸlık Hizmetleri Anonim Åžirketi, Ä°zm. Ä°zmir.
2.2. Kelime başından, ortasından ve sonundan harf alınarak yapılan kısaltmalar: amr. amir, AtÄŸm. AsteÄŸmen, BçvÅŸ. BaÅŸçavuÅŸ, ltd. limited, nsz. nesnesiz, ösz. öznesiz, Opr. Operatör.
2.3. Kelime başından ve sonundan harf alınarak yapılan kısaltmalar: Dr. Doktor, zf. zarf, sn. sayın, bn. bayan.
2.4. Kelimenin ünsüzleri alınarak yapılan kısaltmalar:
Bir iki heceli kelimelerde bazen ünlüler atılarak kelimenin ünsüzlerinden meydana gelen kısaltmalar: çvÅŸ. çavuÅŸ, çvr. çevre, hv. hava, MrÅŸl. MareÅŸal, nÅŸr. neÅŸir, psj. pasaj, PÅŸ. PaÅŸa, slm. selam, snf. sınıf, str. satır, ÅŸb. ÅŸube, tlks. teleks.
3. Harf, Hece, Kelime Birleştirmesi ile Yapılanlar
3.1. İsimlerin ilk harfleri ile yapılan kısaltmalar (initialisms):
Birden çok kelimeden meydana gelen kurum, kuruluÅŸ adı ve benzeri kelimelerin ilk harfleriyle yapılan kısaltmalardır, genellikle kelimelerin ilk harfleri büyük yazılır. Nokta kullanılmaz. Tutarlı, kabul görmüÅŸ bir kuraldır: AA Anadolu Ajansı, AB Avrupa BirliÄŸi, ÇGD ÇaÄŸdaÅŸ Gazeteciler DerneÄŸi, TDK Türk Dil Kurumu, TTK Türk Tarih Kurumu, TRT Türkiye Radyo Televizyon Kurumu, TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi.
db. dil bilgisi, vb. ve benzeri, yy. yüzyıl, vs. vesaire, vd. ve devamı, ila. ilaahir, st. sıfat tamlaması, ky. kalp yetmezliÄŸi, YBÜ yoÄŸun bakım ünitesi gibi birkaç kelimeden meydana gelen kısaltmalar da bu gruptandır.
3.2.  Kelime ÅŸeklinde hazırlananlar (kısa kelime, acronym):
Birden çok kelimeden meydana gelen kurum, kuruluÅŸ adı ve benzeri kelimelerin ilk harfleriyle kısa bir kelime yapılır. Bir kelime gibi söylenir. AÇEV Anne ve Çocuk EÄŸitim Vakfı, Ä°TÜ Ä°stanbul Teknik Üniversitesi, TOFAÅž Türk Otomobil Fabrikası Anonim Åžirketi, NATO North Atlantic Treaty Organization, SGK Sosyal Güvenlik Kurumu, BBC British Broadcasting Corporation.
Bazen anlamlı bir kelime oluÅŸturmak için ismi oluÅŸturan kelimelerden birden fazla harf alınır, bazı kelimelerden hiç alınmaz veya baÅŸka ilaveler yapılır. YerleÅŸik bir kuralı yoktur: AMATEM Alkol ve Madde Bağımlıları Tedavi Merkezi, AKUT Arama Kurtarma DerneÄŸi, TOKÄ° Toplu Konut Ä°daresi, MERNÄ°S Merkezi Nüfus Ä°daresi Sistemi, MEYSU Meyve Suyu ve Gıda Sanayi Anonim Åžirketi, TÜKODER Tüketiciyi Koruma DerneÄŸi, TARÄ°Åž Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri, TÜBÄ°TAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraÅŸtırma Kurumu, TÜPRAÅž Türkiye Petrol Rafinerileri Anonim Åžirketi.
Bu yolla yapılan kısaltmalarda kimi zaman açılım unutulur kısaltma bir kelime gibi kullanılır. Genellikle marka kısaltmaları bu ÅŸekilde oluÅŸturulur. Bunlar kısa kelime cinsinden olup artık isim durumuna gelmiÅŸ kısaltmalardır: TÄ°MAÅž Teknik Ä°zolasyon ve Ä°nÅŸaat Malzemeleri Sanayi ve Ticaret Anonim Åžirketi, (inÅŸaat kısmı kapanmış, yayınevi markası), ADEL Adnan Ellialtı, kalem ve kırtasiye markası, AKBANK Adana Kayseri Bankası, ASELSAN Askeri Elektronik Sanayii, BOTAÅž Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Åžirketi, PETKÄ°M Petrokimya Endüstrisi Genel MüdürlüÄŸü, BÄ°M BirleÅŸik MaÄŸazalar Anonim Åžirketi, TARÄ°Åž Tarım Satış Kooperatifleri BirliÄŸi.

Açılımları sorgulanmayanlara örnek: ATM automated teller machine (para çekme makinesi), RADAR radio detection and ranging (radyo sinyali ile mesafe tespiti), GSM global system for mobile communications (mobil cep telefonu) IBAN international bank account number (uluslararası banka hesap numarası), UFO unidentified flying object (tanımlanmamış uçan nesne), PERPA PerÅŸembe Pazarı, MOBESE mobil elektronik sistem entegrosyonu, BAÄž-KUR Esnaf ve Sanatkârlar ve DiÄŸer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu.
3.3. Hece birleştirmesi ile yapılan kısaltmalar
Ä°smi oluÅŸturan kelimenin ilk hecesi alınarak yapılan kısaltmalardır: AR-GE AraÅŸtırma GeliÅŸtirme, ARÜ Ardahan Üniversitesi, ATEKS Akın Tekstil, TÜKODER Tüketiciyi Koruma DerneÄŸi.
3.4. İsmin bir iki kelimesi alınarak yapılan kısaltmalar
Kısaltılacak isimden ilk, bazen herhangi bir kelimesi ile bazen de yanına kelimelerden birinin kısaltması eklenerek yapılan kısaltmalardır: Arçelik Arçelik Holding Anonim Åžirketi, METRO Metro Turizm Seyahat Organizasyon ve Ticaret Anonim Åžirketi, Ülfet Ülfet Tabipler DerneÄŸi, ÇAY-KUR Çay Ä°ÅŸletmeleri Genel MüdürlüÄŸü (Çay Kurumu kısaltması), Deva Der. Deva Eczacılar ve SaÄŸlık Çalışanları DerneÄŸi, ERDEMÄ°R EreÄŸli Demir Çelik Fabrikaları, KARDEMÄ°R Karabük Demir Çelik Fabrikaları, Derman Der. Derman SaÄŸlık ve EÄŸitim DerneÄŸi, MÜZÄ°KDER Müzik, Sahne ve Gösteri Sanatçıları DerneÄŸi, TÜRKSAT Türksat Uydu HaberleÅŸme Kablo TV ve Ä°ÅŸletme Anonim Åžirketi, ERPÄ°LÄ°Ç Erpiliç Entegre Tavukçuluk Üretim Pazarlama ve Ticaret Limitet Åžirketi (entegre piliç, tavuk eti markası).
3.5. Harf, hece veya kelime birleşimi şeklindeki kısaltmalar:
FÄ°SKOBÄ°RLÄ°K Fındık Tarım Satış Kooperatifleri BirliÄŸi, EĞİTÄ°M-BÄ°R-SEN EÄŸitimciler BirliÄŸi Sendikası, EĞİTÄ°M-SEN EÄŸitim ve Bilim Emekçileri Sendikası, elektronik kelimesinini kısaltması olan  e ile e-okul, e-posta, e-devlet (Karaca, 2019:7). 
3.6. Kırpılmış, kesilmiÅŸ (clipping) kelimeleri birleÅŸtirme yoluyla yapılan karışık kısaltmalar: albay alay bay, yarbay yardımcı albay, gensoru genel soru, genyönkurul genel yönetim kurulu (Karaca, 2019:7).
4.  Simge Kısaltmalar (symbols)
Bunlar ölçü birimi, element kısaltmaları ve havaalanı adlarının uluslararası geçerliliÄŸi olan kısaltmalardır: m metre, km kilometre, l litre, hl hektolitre, N azot, Ag argentum (gümüÅŸ), Au (altın); ARN    (Stockholm Havaalanı simgesi), ALA (Almatı Havaalanı simgesi), AYT (Antalya Havaalanı simgesi).

KISALTMALARIN SÖYLENİŞİ

1. Küçük harflerle yapılan isim, tamlama gibi kısaltmalar isim açılımlarıyla söylenmektedir a. ad, s. sıfat, Dr. doktor, ÇvÅŸ. ÇavuÅŸ, çvr. çevre, Ä°ng. Ä°ngilizce, Org. Orgeneral, bf. birleÅŸik fiil, Div. Ed. divan edebiyatı, As. Åžb. Askerlik ÅŸubesi gibi.
VI.2. Büyük harfli kurum, kuruluÅŸ, iÅŸletme adı gibi kısaltmalar genellikle bir isim gibi düÅŸünülmektedir. Bunların bir kısmı bir isim gibi okunur: AB, NATO, AGÄ°K, GAP, Ä°HA, Ä°TÜ, ODTÜ, MEB, ANKA, JÄ°TEM, ANAP, TEMSAN, TÜBÄ°TAK, TÜSÄ°AD, UFO gibi. Numara sözünün kısaltması da kelime gibi okunur.
VI.3. Büyük harfli kısaltmaların çoÄŸunluÄŸu tek tek harf adlarıyla veya hecelenerek söylenir: TRT (te re te), THY (te he ye), PTT (pe te te), TSE (te se e), DSÄ° (de se i) gibi. Türkçede ünsüzler genel olarak önlerine “e” ünlüsü getirilerek söylenir. Ancak bunların bazı küçük istisnaları da vardır. KTÜ (ka te ü - Karadeniz Teknik Üniversitesi), KTFF (ka te fe fe - Kıprıs Türk Futbol Federasyonu), KPSS (ka pe se se), KTKB (ka te ka be - Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası),. Yabancı kısaltmalar da Türkçe kurallara göre söylenir: ABD (a be de), BMC (be me ce), BMW (be me ve), BT (be te Baccalaureus Theologia, Ä°lahiyat Uzmanlığı), DNA (de ne a), ISBN (ı se be ne), LPG (le pe ge), IBN (ı be ne, Identy Based Networking Service) gibi.
VI.4. Türkçeye girmiÅŸ olan bazı yabancı kısaltmalar kendi dillerindeki gibi söylenir CNBC (si en bi si), BBC (bi bi si), CNN (si en en), FM (ef em), IBM (ay bi em), GSM (ci es em), MR (em ar), NTV (en ti vi), F4 (ef dört) gibi. Bazen de bu yabancı kısaltmalar hem yabancı hem Türk okunuÅŸuna göre söylenir GSM (ge se me, ci es em), CIA (ci a, si ay ey), IMF (i me fe, ay em ef), Wi-fi (vi fi, vay fay), CEO (ceo, si yo), ISBN (i se be ne, ay es bi en), TV (te ve, ti vi), VIP (vip, vi ay pi) CM (ce me veya Cemse açılımı daha uygun) gibi. Bu tür Ä°ngilizce söyleyiÅŸler Türkçenin yapısına uygun deÄŸildir. Türkçe söyleyiÅŸler tercih edilmeli BMW (be me ve), CIA (ci a), IMF (i me fe), CEO (ceo), ISBN (i se be ne), TV (te ve), VIP (vip) gibi.
* Daha geniÅŸ bilgi için bk. Makaleler Bölümü Mustafa Erkan, “Türkçede Kısaltmalar ve Bu Alandaki Çalışmalar”, Uluslararası Sosyal AraÅŸtırmalar Dergisi, C 9, Sayı: 42, Åžubat 2016.